SPOSOBY ROZWIJANIA WYOBRAŹNI TWÓRCZEJ DZIECI
By móc mówić o rozwijaniu wyobraźni twórczej dzieci, trzeba najpierw zdawać sobie sprawę czym ona w ogóle jest. Najogólniej rzecz ujmując wyobraźnia to po prostu: ,,zdolność umysłu ludzkiego do tworzenia wyobrażeń i posługiwania się nimi”.[1] Wyobraźnia jest więc typem właściwości psychicznej, która bazując na wyobrażeniach, które są natomiast odbiciem wcześniej widzianej rzeczywistości, twórczo przekształca dawne doświadczenia, a także tworzy takie, których do tej pory nie było w umyśle.
Choć możemy wyróżnić różne rodzaje wyobraźni, to skupię się na wyobraźni odtwórczej
i twórczej. Pierwsza bierze udział w codziennych czynnościach, np. przypomnienie sobie detali jakiejś rzeczy, czy przebiegu zdarzeń lub sytuacji. Natomiast wyobraźnia twórcza, prowadzi do stworzenia
w umyśle nowych obrazów, dzięki którym może powstać np. nowatorskie odkrycie, pionierski wynalazek, czy oryginalne dzieło. Wyobraźnia ta ujawnia się poprzez twórcze działania. To właśnie dzięki tej wyobraźni dzieci tworzą w przedszkolu swoje prace, opowiadają zmyślone historyjki, czy też bawią się. Ma ona charakter obrazowy i metaforyczny.
Ważnym czynnikiem wpływającym na proces twórczy jest wyposażenie sal i kącików zainteresowań. Im więcej zawierają one różnorodnych elementów i materiałów do wykorzystania przez dzieci, tym lepiej. To stwarza dzieciom możliwość indywidualnego zdobywania doświadczeń w trakcie działalności, która została podjęta za sprawą wewnętrznego impulsu.
Z racji tego, iż wyobraźnia dziecka przejawia się w co najmniej czterech dziedzinach życia,
tj. w zabawie, w zajęciach artystycznych, działaniach konstrukcyjnych oraz w stosunkach dziecka
z rówieśnikami i dorosłymi[3], ,,rozwijanie twórczych zadań powinno przebiegać w charakterze zabawy”.[4] Pomaga to w pokonywaniu przeszkód, zwiększa motywację do działania oraz swobodę obiegu wiadomości między dziećmi. Równie ważne jest, by na zajęciach stosować różnorodne treści, techniki, formy, metody pracy, czy środki przekazu.
Rolą nauczyciela jest, jak pisał już Rogers[5], stworzenie dziecku warunków sprzyjających twórczej aktywności. Niezbędne jest tu poczucie bezpieczeństwa psychicznego, które może zostać zapewnione poprzez akceptację dziecka w sposób bezwarunkowy jako indywiduum. Ten stan można osiągnąć także za sprawą unikania ocen zewnętrznych przy jednoczesnym zachęcaniu wychowanka do dokonywania samooceny. Nauczyciel nie powinien oceniać dziecka jako osoby, tylko jego postępowanie. Dlatego też trzeba unikać sformułowań typu: ,,jesteś zły, leniwy”, które w znaczny sposób wpływają na to, jak dziecko zaczyna siebie postrzegać. Wychowawca powinien również wczuwać się w położenie dziecka i starać się spojrzeć na świat jego oczami, by zrozumieć je. Równie ważny jest sposób komunikacji między nauczycielem i dzieckiem. Wszystko, co zostanie wypowiedziane, może diametralnie zmienić sytuację. Czasem bezwiednie użyte słowo, pozornie nieistotne, może wpłynąć na pewność siebie dziecka. Często tez ważniejsze staje się nie to co mówimy, ale w jaki sposób. Dlatego działania nauczyciela powinny oscylować wokół pewnych stałych zasad, zachowań. Do takiego postępowania nauczyciela Fisher[6] zalicza m.in. traktowanie dziecka w sposób partnerski, dostrzeganie w błędach szansy do nauki, zachęcanie do eksperymentowania, podkreślanie samodzielności, dostarczenie dziecku odpowiedniej ilości czasu, branie pod uwagę zainteresowań dzieci i wreszcie szanowanie decyzji podjętych przez nie.
Przedszkole sprzyja rozwojowi postawy twórczej. Dlatego ważne jest, by tę postawę właściwie stymulować. Limont podaje kilka form stymulacji wyobraźni twórczej, mianowicie: środowisko do rozwoju bogate w bodźce wizualne i przestrzenne, relaksację, wizualizację, czy też wielozmysłową stymulację[7]. To nauczyciel powinien dawać dzieciom możliwość eksperymentowania i popełniana błędów oraz samodzielnego ich poprawiania. Również czynności dzieci w przedszkolu oraz ogrodzie pobudzają ich rozwój poznawczy, wyobraźnię, a także uczą twórczego radzenia sobie
z trudnościami, co świetnie sprzyja rozwojowi wyobraźni twórczej.[8] Powinno się stopniowo zwiększać proporcje między czynnościami kierowanymi przez nauczyciela, a spontaniczną aktywnością dzieci.
Jeżeli zapewnimy dzieciom warunki do samodzielnego działania, dokonywania własnych wyborów i bycia odpowiedzialnym będą one nie tylko samodzielne, ale także zarazem odważne
i twórcze w tym co robią.[9] Najistotniejszą zaś rzeczą jest tu swoboda w działaniu i dowolność doboru aktywności, zapewnia to bowiem szansę na nowe doświadczenia dla dziecka. Trudno jest być twórczym, gdy wszyscy wykonują to samo, wykorzystując do tego te same rzeczy.
Równie godne uwagi są wnioski wysnute przez Paula Torrance’a. [10] Po pierwsze, autor zaleca
by do niezwykłych pytań dzieci odnosić się z szacunkiem, a nie jak to często ma miejsce
z lekceważeniem, zdziwieniem czy irytacją, gdyż takie zachowania mogą hamować ciekawość poznawczą dzieci. Powinno wystrzegać się wyśmiewania czy krytykowania. Autor zaleca także, aby okazywać dziecku, iż jego pomysły są dobre. Nie wolno ich ignorować, należy się do nich odnieść i w razie potrzeby uzupełnić bądź też przeorganizować. Następnie dobrym posunięciem będzie, jeżeli ocena będzie związana z jej przyczynami i następstwami. Należy więc dokładnie wskazać dziecku, dlaczego ten akurat pomysł nam się spodobał lub nie, co można byłoby w nim zmienić
i do jakich konsekwencji może to doprowadzić. Jeszcze ważniejszy może się także okazać nagradzający wynik oceny, ponieważ dziecko uczy się, że warto jest wymyślić coś innowacyjnego.
Ważna jest również, jak zauważa Lebuda[11], wieloaspektowa stymulacja wyobraźni, która angażuje do zabawy zarówno zmysł wzroku, słuchu, ale także dotyku, węchu czy smaku. Tutaj niezwykle ważne są proste ćwiczenia, w których trzeba rozpoznać przedmiot z zamkniętymi oczami. W tego typu ćwiczeniach, by jeszcze bardziej pobudzić ciekawość można zastosować przedmioty mające nietypowy kształt czy fakturę. Dobrze sprawdzi się też niestandardowe wykorzystanie bodźców, mianowicie rysowanie odczuć zmysłu smaku, węchu czy słuchu lub opisywanie za pomocą dźwięku kolorów. Wyobraźnia twórcza ujawnia się również w zdolności do snucia historii, opowiadań. W tego typu ćwiczeniach dobrze sprawdzą się ilustracje na podstawie których trzeba ułożyć opowiadanie czy kilka zdań, do których należy wymyślić zakończenie. Równie dobrze nadają się do stymulowania umiejętności wymyślania opowiadań pacynki, które dzieci mogą samodzielnie stworzyć, a potem odegrać scenki, których fabułę wymyślą również samodzielnie. Także abstrakcyjne rysunki czy rzeźby mogą być stymulatorem do tworzenia historii.
Klimat aprobaty i zrozumienia sprzyja ekspresji twórczości. By ocena twórczych pomysłów czy wytworów nie hamowała aktywności dzieci, można zastosować ocenę odroczoną. Polega ona na oddzieleniu etapu wymyślania pomysłów od etapu ich oceny (tamże). Jednak nie zawsze jest to możliwe w praktyce. Dlatego warto wtedy zastosować konstruktywną krytykę G. M. Prince. Polega ona na zwróceniu uwagi na trzy aspekty, które są pozytywne w danym pomyśle, a następnie na zwróceniu uwagi na jeden, który budzi wątpliwości oraz wyjaśnieniu dlaczego. Takie działanie nie budzi poczucia krytyki czy odrzucenia idei, a motywuje do szukania nowych, lepszych rozwiązań. Docenianie pomysłów, a nie tylko ich krytyka, nie zniechęca dzieci do generowania własnych, czasem niecodziennych, ale jakże cennych myśli, planów i koncepcji.[12]
Sposobów rozwijania wyobraźni jest wiele. Najważniejsze by były one dopasowane do potrzeb dziecka. Nie tylko otoczenie dziecka ma wpływ na proces twórczy, również postawa dorosłego i to co mówi, a nawet w jaki sposób, nie pozostaje bez znaczenia. Dlatego należy być uważnym, a także otwartym na dziecko, które pozornie „tylko” się bawi. Ponieważ poprzez zabawę dziecko rozwija się
i zdobywa nowe umiejętności.
// aut. Dominika Niepsuj – Sunny Buddies Nowy Sącz
[1]Nęcka E. (2001). Psychologia twórczości. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
[2] Tokarz A. (2005). Dynamika procesu twórczego. Kraków: wyd. 1. Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 13-24.
[3] Uszyńska-Jarmoc J. (2003). Twórcza aktywność dziecka. Teoria-rzeczywistość-perspektywy.
Białystok: wyd. 1. Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana.
[4] Lebuda I. (2007). Fantazja, fantazja, bo fantazja jest od tego… : o znaczeniu wyobraźni w
twórczości. Bliżej Przedszkola, 5, s. 22-23.
[5] Fisher R. (1999). Uczymy jak myśleć. Warszawa: Wydawnictwo WSiP.
[6] Tamże
[7] Uszyńska-Jarmoc J. (2003). Twórcza…
[8] Bilewicz-Kuźma B. (2008). Jak przedszkole może wspomagać rozwój twórczej aktywności
dziecka – na przykładzie doświadczeń brytyjskich. Wychowanie na co dzień, 1-2, s. 35-36.
[9] Tamże
[10] Nęcka E. (2001). Psychologia…
[11] Lebuda I. (2007). Fantazja,…
[12] Tamże